TURİZM VE OTELCİLİK PORTALI

Küf terimi özellikle çok hücreli,flamentli (ipliksi) mantarlara verilen bir isimdir.Tabiatta çok yaygın olup hemen her yerde bulunurlar gıdalar üzerinde pamuksu görünüşleriyle kolaylıkla tanınırlar.Çoğunlukla beyazdırlar fakat siyah, yeşil, sarı,turuncu vb. renkli koloniler yapanları da az değildir.Küflerin birçok zararlı ve faysalı yönleri vardır.Bu organizmalar gıdaların bozulmasında ve kullanılmaz bir duruma gelmesinde önemli rol oynarlar.Ayrıca bazı küfler gıda maddeleri üzerinde çoğalırken ortama MİKOTOKSİN adı verilen zehirli metabolitler bırakırlar.Bir kısmı kanserojenik özellikte olup insan ve hayvanlarda zehirlenmelere ve bazen de ölümle sonuçlanabilir.Bazıları da bitkilerde hastalık yaparlar.

Küflerin bu zararlı etkilerinim yanında faydalı birçok yönleri vardır.Toprakta yaşayan küfler diğer mikroorganizmalarla beraber toprağa gelen organik maddeleri parçalayarak, toprağın fiziksel,kimyasal ve biyolojik yapısının daha iyi bir hale gelmesine ve dolayısıyla toprak verimliliğinin artmasına yardımcı olurlar.Birçok vitamin,antibiyotik,enzim,organik asit vb. maddelerin elde edilmesinde küfler kullanılmaktadır.

KÜFLERİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Küflerin teşhisleri ve sınıflandırılması genellikle makroskobik ve mikroskobik görünüşlerine dayanılarak yapılmaktadır.

Küfler,birçok hücrenin uc uca gelmesiyle uzun flamentler meydana getirirler.Bu flamentlerin herv birine ?hif? denir.Hiflerin bir araya gelmesiyle oluşan sac benzeri kitleyede ?miselyum? ismi verilir.Hifler birkaç şekilde sınıflandırırlar.Besi yerinde büyüme durumuna göre yapılan sınıflandırmada besiyeri üzerinde gelişen hiflere ?havai?,besileri içine girenlerde ?batık? hif denir.

Hifler 0.5-10 qm çapında,uzun,tüpsü ilikçiklerdir.Bazı küflerin hifleri dolgu ve düzgündür .Bir kısmı ise kendilerine has bir özellik olarak ince ve karmaşıktır.Borucuk şeklindeki hiflere ?bölmesiz? veya ?septumsuz? hifler,diğerlerine ?bölmeli? yada ?septumlu? hifler denir.Bölmesiz hifler çekirdekler stoplazma içerisinde hemen hemen eşit aralıklarla dağıtılmıştır.Stoplazma devamlı hareket halindedir.

Bölmeli hiflerin septum çeperinin ortasında bir veya birkaç delik vardır.Bu delikler vasıtasıyla komşu hücrelerin stoplazmaları birbirleriyle bağlantı halinde bulunurlar.Bölmeli hiflerde büyüme,ya uçtaki hücrenin yahut da hifler içindeki hücrelerin bölünmesiyle uzunluğuna büyüme şeklinde olur.

Küflerin özel misel yapıları veya diğer kısımları onların teşhis edilmelerinde yardımcı olurlar.Buna rizoidler, aspergillus?un ayak hücresi örnek olarak verilebilir.

KÜFLERİN TEŞHİSİNDE KULLANİLAN BAŞLICA KRİTERLER
1. Hiflerin bölmeli veya bölmesiz oluşu
2. Misellerin renkli veya renksiz oluşu
3. Eşeyli sporların mevcudiyeti ve tipleri
4. Eşeysiz spor tipleri
5. Spor başlığının önemli özellikleri
a)Sporongiumların ebadı,rengi,şekli ve yeri
b)Konidumları taşıyan spor başlığında konidumların tek,zincir, tomurcuk veya kitle durumunda oluşu

6. Sporangiofoların veya konidoforların görünüşü
7. Eşeysiz sporların özellikle konidumların mikroskobik özellikleri
8. Stolon,rizoid,ayak hücresi,klamidospor,sklerotium vb. gibi bazı özel yapıları vardır.

KÜFLERDE ÇOĞALMA ŞEKİLLERİ
Küçük bir küf miselinin uygun bir ortama düşmesiyle yeni bir küf meydana gelebilir.Ancak ?vejatatif çoğalma? denilen bu tip üreme çok seyrek olur.Küflerde başlıca çoğalma şekli eşeysiz sporlar vasıtasıyla olmaktadır.

Eşeyli sporlarla çoğalan küflere kusursuz mükemmel manasına gelen ?perfect? sadece eşeysizsporlarlaçoğalan küflere de ?imperfect? denilmektedir.

EŞEYSİZ SPORLAR
Eşeysiz sporlar kuraklığa ve diğer çevre şartlarına oldukça dayanıklıdırlar.H ava ile etrafa kolayca yayılırlar uygun bir ortamadüştüklerinde çimlenerek kendilerine benzer küfü meydana getirirler.Eşeysiz sporların konidiospor,artrospor,sporagiospor,klamidospor olmak üzere dört tipi vardır. ?Konidiosporlar?,konidiofor denilen özel fertil hiflerin uçlarında teşekkül ederler. ?Artrosporlar? hiflerin hücrelere ayrılmasıyla meydana gelirler.Ayrılan her hücre bir artrospor olur. ?sporangiosporlar?, sporangiofor denilen özel hiflerin uçlarındaki sporangiumlar içerisinde meydana gelirler.Bazen miselyumdaki bir kısım hücrelerin besin depo ederek şişmesi ve etrafının daha kalın bir hücre çeperi ile çevrilmesi sonucu dördüncü bir eşeysiz spor tipi görülür.Buna ?klamidiospor? denir.

Küf cins ve türlerin teşhisinde,fertil hiflerin ve bunlar üzerindeki eşeysiz sporların görünüşü yardımcı olur.Sporangioforlar teşekkül etmiş ise,basit veya dallanmış olup olmadıkları,dallanmanın tipi,sporangiumların büyüklüğü,şekli,rengi, ve yeri önemli hususlardır.Sporangiumum içerisine giren genellikle tokmak şeklindeki sporangiofor ucuna ?kolumella? denir.Kolumella şekli küf türlerinin teşhisine yardımcı olurlar.Kondiosporlar,konidioforlar üzerinde tek tek veya karmaşık bir vaziyette yer alabilirler.Bazı küflerin zincir şeklinde kondiosporları vardır.

EŞEYLİ SPORLAR
Eşeyli sporların oospor,askospor,zigospor ve bazidiospor olmak üzere dört tip mevcuttur.

Oomycetes sınıfına mensup küfler ?oospor? yaparlar.Oogonium içinde teşekkül eden dişi gametler (oosfer) anteridium içinde oluşan erkek gametlerle döllenerek oosporları oluştururlar.

Ascomycetes sınıfında görülen eşeyli sporlara ?askospor? denir.Bu sporlar aynı veya farklı miselyumlardan gelen iki ayrı hücrenin birleşmesiyle teşekkül eder.Birleşmeden sonra meydana gelen hücre bölünmesi sonucu ?askus? denilen askospor oluşur.

Zygomycetes sınıfı küflerde iki ayrı hifin birleşmesi sonucu ?zigospor? meydana gelir.Birleşen hifler çoğunlukla birbirine benzerler.

Basidiomycetes sınıfına giren küfler de ?bazidiospor? oluştururlar.Bunlar lobut biçimindeki özel bir yapının üzerinde meydana gelen sporlardır.

KÜFLERİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Küfler hücre duvarı yapısında bulunan kitin,selüloz gibi maddeler sayesinde değişik çevre şartlarına uyum sağlayabilirler.

RUTUBET İSTEKLERİ
Bakteri ve mayalardan daha az rutubetli ortamlarda yaşayabilirler.Bazı küfler rutubet nuhtevası %10-15 gibi çok düşük olan tahıl ve kuru taneler üzerinde dahi çoğalabilirler.

SICAKLIK İSTERLER
Ekseri küfler mezofiliktir.Optimal gelişme sıcaklıkları 25-30 c arasında değişir .Donma noktasının altında hatta -5 ile-10 c arasında çoğalabilen küfler vardır.

OKSİJEN VE PH İSTEKLERİ
Hemen hemen bütün küfler gelişebilmeleri için mutlaka oksijene ıhtiyac gösterirler yani aerobiktirler.Küflerin gelişebilmesinde genellikle asitli ortamlar uygundur bu yüzden meyve ve meyve suları çoğalmaları için çok iyi ortamlardır.

BESİN İSTEKLERİ
Küfler genellikle çok basitten komplekse kadar çok çeşitli gıda maddesi üzerinde çoğalabilirler.Çoğusu değişik hidrolitik enzimlere sahiptir.

YAYGIN KÜF CİNSLERİ
Bugüne kadar küf türü tesbit edilmiştir ancak yaygın olarak bulunan cinsleri azdır. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir.

Mucur: Toprak ve gübre değerden olarak bulunurlar. Meyve, sebze, ekmek ve diğer karbonhidratlı gıdaların bozulmalarına yol açarlar. Miselleri genellikle beyazdır. Hifleri septumsuzdur. Sporangioforların ucunda kolimalla denilen yuvarlak silindir veya armut şeklinde bir yapı vardır. Kolummellanın etrafının küresel yapıda sporangiyum çevreler.

Rhizopus: Bu cinste meyve, sebze ve diğer bir çok gıdada bozulmalara yol açar. Önemli bir tür olan R. Nigricans?a ekmek küfü denilmektedir. Gıda ve besiyerleri üzerinde çok gelişirler ve pamuk yığını şeklinde bir görünüm alırlar. Labratuvarlarda kontamminasyonlara sebep olurlar. Hifleri septumsuzdur. Sporangioforların çıkmış olduğu bölgede besiyeri içine giren ve ?rizoid? denilen kökçükler bulunur. Rizoidler arasında kalan hif kısmına stolon adı verilir.

Aspergillus: Bu küf cinsi tabiatta çok yaygındır. Meyve sebze et tahıl B ürünleri ile diğer bir çok gıda maddesinin bozulmasına yol açarlar. Yüksek oranda şeker ve tuz ihtiva eden ortamlarda ve rutubet nispeti düşük gıdalarda gelişe birler. Bazı aspergillus türleri endüstri de bir çok enzim ve organik asitlerin üretiminde kullanırlar. Hifleri bölmelidir. Konidiyoforlar hiflerden ayak hücresi adı verilen yerden dik olarak çıkarlar. Ayak hücreleri kalın çeperli genişlemiş özel misel hücreleridir.

Penicillium: Bunlarda aspergilluslar gibi tabiatta çok yaygın olan bir küf cinsidir. Meyve ve sebzelerde tahıllarda peynirlerde ve daha bir çok gıda maddesinde üzerinde mavi yeşil miselleri ile sık sık görülürler. Penicillium cinsine ait bir çok faydalı ve zararlı tür vardır. Bunlardan p. camenberti ve p. roquefortin bazı peynirleri aroma kazandırmada p. crysogenum ve p. notatum penisilin elde edilmesinde kullanılırlar. Ayrıca bu cinse ait bazı türler mikotoksin oluştururlar. Penicilliumların miselleri bölmelidir.

Cladosporium: Bu cinsin en önemli türü C. Herbarumdur. Toprak da ve bitkisel artıklar üzerinde yaygındırlar. Gıda maddelerinde deri ve tekstil ürünlerinde zarara yol açarlar. Depo ve kiler duvarlarında siyah benekler yaparlar. Miselleri koyu renktedir. Hifleri bölmelidir.

Alternaria: Bu küf cinside gıdalarda bozulmalara sebep olur. Bazı türleri bitkiler için parazit olup patates domates gibi sebzelerde hastalıklar yaparlar. Miselleri bölmeli konidiumları gaga şeklinde ve çok hücreli olup konidiofor üzerinde zincir gibi dizilmiştirler.

Fusarium: B küfler bol ve pamuksu görünüşte genellikle açık pembe ve beyaz ve sarı misel oluştururlar. Meyve ve sebzelerin bozulmasında önemli rol oynarlar. Bazı türleri bitkilerde hastalıklara sebep olur. Tahıllar üzerinde gelişerek mikotoksin üreten türleri de vardır. Hifleri septumludur.

Geotrichum: Gıdalarda özelliklerle ekşimiş sütte ve bazı peynir çeşitlerinde bulunurlar. Bazı meyve ve sebzelerde bozulmalara yol açarlar. Hifleri septumlu olup y şeklinde dallanarak gelişirler. Hiflerin hücrel ayrılmasıyla artrosporlar meydana getirirler.

Ders Ögretmeni:Sevgi GÖKTEPE
ATATURK UNIVERSITESI
MYO (TURIZM) OGRETIM ELMANI

yazan ;Seref Kapan